Moratoryum, Belirli bir faaliyetin yasal ertelenmesi veya gecikmesidir.
Finansman bağlamında, borç alan finansal olarak sağlam ve istikrarlı olana kadar
borçların ödenmesinin askıya alınması anlamına gelir.
Moratoryum, hükümetin veya özel şirketlerin kriz zamanlarında (örneğin, deprem,
ekonomik durgunluk), kredilere (örneğin dış borç, ipotek, şahsi krediler)
ilişkin mali durumlarını dengelemek için mali koşullarını stabilize etmeleri
için zaman sağlamak amacıyla uygulanabilir.
Moratoryum, Genelde borçlu ve alıcı arasında borcun yeniden yapılandırılması
ile sonuçlanır. Moratoryum bir ülkenin dış borçlarıyla ilgili olabileceği gibi
ülke içinde belirli bir grubun borçları üzerinde de yapılabilir. Devletler içine
düştükleri yoğun döviz darboğazı dolayısıyla dış borçlarının ana para ve
faizlerini ödeyemeyeceklerini ilan ettiklerinde, borçlularla alacaklılar
arasında bir anlaşma yapılarak borçların vadesinin uzatılması işlemi de
moratoryum olarak adlandırılır.
Ayrıca uluslararası hukukta devletler tarafından bir durumun hatırlatılması
amacıyla ilan edilen kararlara da moratoryum denilir.
İktisadi Alanda
Vadesi gelmiş borçların yasayla, mahkeme kararıyla, borçlu ve alacaklı
arasındaki bir anlaşma veya doğrudan doğruya tek taraflı ertelenmesi işlemi.
Moratoryum, bir ülkenin dış borçları ile ilgili olabileceği gibi, ülke içinde
belirli bir grubun borçları üzerinde de yapılabilir. Sel, deprem, kuraklık vs.
gibi doğal afetlere uğrayanların, bankalara olan borçlarının hükümet veya ilgili
bankalar tarafından ertelenmesi, yeni vadelere bağlanması birincisine örnektir.
Devletler de içine düştükleri yoğun döviz darboğazı dolayısıyla dış borçların
anapara ve faizlerini ödeyemeyeceklerini ilân edebilirler. Bu durumda
borçlularla alacaklılar arasında bir anlaşma yapılarak borçların uzatılması
işlemi de moratoryum olarak adlandırılır. Örneğin; dış borçlarla ilgili olarak
Osmanlı İmparatorluğu 1881'de; Türkiye Cumhuriyeti de 1958'de moratoryum ilân
etmişti.
Kamu Maliyesi Alanında
Devletin mali anlamda güç durumda bulunduğu dönemlerde yeni bir anlaşma yapmak
suretiyle borcun ödeme şekli ve süresini yeni esaslara bağlamasına moratoryum
denir.
Moratoryumda borç ortadan kalkmamakta, ödemeler ertelenmekte, faiz oranları
yeniden belirlenmekte, belli durumlarda borcun kısmen silinmesi söz konusu
olabilmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti devleti 5 Ağustos 1958 tarihinde içinde bulunduğu mali güçlükler sebebiyle moratoryum ilân etmiştir. Yapılan yeni anlaşma ile borçların 1971 yılına kadar taksitlendirilmesi sağlanmıştır.
İlk kez Osmanlı döneminde 1881 yılında Abdülhamit döneminde muharrem
kararnamesi, ikinci kez 1958 yılında Adnan Menderes Başbakanlık döneminde,
üçüncü kez ise 1978 yılında ise Süleyman Demirel Başbakanlığı döneminde kısmi
şekilde moratoryum ilan etmek zorunda kalmıştır. İlk moratoryum ilanı aynı
zamanda Duyun-u umumiye idaresinin de kuruluşu anlamına gelmektedir.
Genellikle savaş dönemlerinde ülkeler bu yola başvurmakla birlikte savaşa
girmeyen ancak kötü yönetilen ülkelerde kendini moratoryum ilan etmek
mecburiyetinde bulabilmektedir. Bu duruma düşen ülkeler alacaklı olan kurum ve
kuruluşların finansal dengesini de bozduğu için küresel bir krizin tetikleyicisi
de olabilecektir. Örnek vermek gerekirse 1998 yılında Rusya moratoryum ilan
etmiş ve ülkemizde 2001 ekonomik krizi olarak bilinen sürecin başlanması
sürecini hızlandırmıştır.